Chiny wprowadziły restrykcje eksportowe. To cios dla sektora elektromobilności

Europa poszukuje alternatyw

Nowe chińskie restrykcje są trudne zwłaszcza dla Unii Europejskiej. Według danych Komisji Europejskiej, ok. 95 proc. metali ziem rzadkich potrzebnych europejskiemu przemysłowi pochodzi z Chin. To uzależnienie jest szczególnie problematyczne w kontekście ambitnych celów klimatycznych UE, które zakładają masową elektryfikację transportu i rozwój odnawialnych źródeł energii – sektorów niezwykle chłonnych pod względem zużycia tych surowców. W odpowiedzi na to zagrożenie Parlament Europejski przyjął w lipcu 2025 r. rezolucję wzywającą Komisję do przeciwdziałania chińskim ograniczeniom eksportowym. Unia realizuje Akt o Surowcach Krytycznych, który ma na celu zwiększenie krajowego wydobycia i przetwórstwa oraz dywersyfikację źródeł dostaw. Komisja Europejska zidentyfikowała 47 strategicznych projektów w 13 krajach członkowskich, obejmujących wydobycie, przetwórstwo i recykling surowców krytycznych.

Broń w wojnie handlowej

Moment ogłoszenia nowych restrykcji nie jest przypadkowy. Chiny i Stany Zjednoczone znajdują się w zaawansowanej fazie wojny handlowej, która rozpoczęła się od amerykańskich ceł na chińskie towary. Administracja Donalda Trumpa wprowadzała kolejne ograniczenia dotyczące eksportu zaawansowanych półprzewodników i sprzętu do ich produkcji do Chin, argumentując to względami bezpieczeństwa narodowego i obawami przed wykorzystaniem sztucznej inteligencji w celach militarnych. Pekin odpowiedział własnymi restrykcjami. Rozszerzono wykaz pozycji objętych kontrolą, co w kwietniu spowodowało zakłócenia dostaw. Te ograniczenia spowodowały poważne zakłócenia w globalnych łańcuchach dostaw, zmuszając producentów samochodów w USA, Europie i Japonii do wstrzymywania produkcji z powodu braku kluczowych komponentów. W maju 2025 roku USA i Chiny osiągnęły porozumienie, które miało złagodzić napięcia i przywrócić dostawy metali ziem rzadkich. Rozejm okazał się jednak krótkotrwały. Amerykańscy producenci skarżyli się, że mimo formalnego zniesienia blokad, Chiny opóźniają wydawanie licencji eksportowych, co i tak prowadzi do przestojów w produkcji.

Najnowsze ogłoszenie idzie znacznie dalej. Oprócz rozszerzenia listy kontrolowanych pierwiastków, Pekin wprowadza również ograniczenia eksportu baterii litowych i niektórych form grafitu – kolejnych kluczowych komponentów dla przemysłu technologicznego, w których Chiny również dominują. Eksperci ds. handlu międzynarodowego zwracają uwagę, że chińskie posunięcie to coś więcej niż tylko kolejna runda w wojnie celnej. To sygnał, że Pekin jest gotów wykorzystać swoją pozycję monopolistyczną w strategicznych sektorach jako narzędzie polityki zagranicznej i gospodarczej. Analitycy z firmy konsultingowej Eurasia Group określają nowe przepisy jako "poważne wzmocnienie kontroli eksportu metali ziem rzadkich", które rozszerza restrykcje z samych surowców na własność intelektualną i technologie. To podejście może pogłębić zależność innych krajów od chińskiego know-how, jednocześnie wspierając chiński przemysł w przesuwaniu się w górę łańcucha wartości. Wendy Cutler, wiceprezydent Asia Society Policy Institute i była główna negocjatorka handlowa USA, zauważa, że Pekin wyraźnie zdaje sobie sprawę ze swojej przewagi w tym sektorze i nie waha się jej wykorzystać. Posunięcie to może wywierać presję na Waszyngton, by poczynił dalsze ustępstwa w toczących się negocjacjach, takie jak obniżenie ceł czy złagodzenie amerykańskich kontroli eksportowych.

Długa droga do niezależności

Choć wiele krajów intensyfikuje wysiłki na rzecz dywersyfikacji dostaw, droga do niezależności od Chin będzie długa i kosztowna. Australia pracuje nad rozwojem złoża Browns Range, które ma stać się pierwszym znaczącym producentem dysprozu poza Chinami. Brazylia, Arabia Saudyjska, Japonia i Wietnam również realizują projekty mające na celu wzmocnienie krajowych mocy wydobywczych, przetwórczych i badawczych. Problem leży jednak nie tylko w wydobyciu. Chiny spędziły dekady budując kompleksową infrastrukturę przetwórczą i rozwijając technologie separacji i oczyszczania metali ziem rzadkich. Zachodnie firmy borykają się z trudnościami zarówno w implementacji zaawansowanych operacji technologicznych, jak i w radzeniu sobie z problemami środowiskowymi związanymi z przetwarzaniem tych surowców. Uruchomienie nowych zakładów przetwórczych zajmie lata, a w międzyczasie globalna gospodarka pozostaje w znacznej mierze uzależniona od chińskich dostaw. Teraz tak naprawdę należy poczekać i zobaczyć, jak będzie wyglądał proces pozyskiwania pozwoleń Pekinu na eksport surowców ziem rzadkich. Od tego zależeć będą też przyszłe działania innych krajów i firm w kwestii pozyskiwania tych pierwiastków.

Czy wiesz, że...
- Pojedynczy silnik w elektrycznym SUV-ie może zawierać ponad 2 kilogramy neodymu – pierwiastka niemal w całości produkowanego w Chinach.
- W latach 80. USA były największym producentem metali ziem rzadkich, ale całkowicie oddały ten rynek Chinom z powodu kosztów środowiskowych.
- W samochodzie elektrycznym znajduje się ponad 10 kg metali ziem rzadkich, a w turbinie wiatrowej – nawet 600 kg.
- Chiński monopol na przetwarzanie metali ziem rzadkich budowano konsekwentnie przez cztery dekady, wspierając przemysł niskimi cenami energii i brakiem restrykcji środowiskowych.
- W 2010 roku Chiny już raz ograniczyły eksport metali ziem rzadkich do Japonii, co spowodowało skok cen o 700 proc. w ciągu kilku tygodni.

Czytaj więcej

Na prąd

Chiny przyspieszają, Europa szuka równowagi, a USA stoją w miejscu

Światowy rynek motoryzacyjny przyspiesza w kierunku elektryfikacji, ale nie wszyscy jadą w tym sa...