Kazimierz Karolczak, przewodniczący GZM: Nie wykluczamy w przyszłości testów pojazdów autonomicznych

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia (GZM) to 41 miast i gmin o łącznej powierzchni 2,5 tys. km kw., zamieszkanych przez 2,1 mln mieszkańców. Jak wyglądały prace nad systemem transportu publicznego, który uwzględniał potrzeby wszystkich mieszkańców Metropolii?

Prace nad zintegrowanym systemem transportu publicznego to ciągły i złożony proces, biorąc pod uwagę skalę naszej Metropolii. Od początku priorytetem było stworzenie oferty dostępnej, wygodnej i atrakcyjnej dla każdego, niezależnie od miejsca zamieszkania, wieku czy możliwości. Kluczowe było dogłębne zrozumienie potrzeb i oczekiwań społeczności. Przeprowadziliśmy szereg konsultacji, analiz potoków pasażerskich i badań preferencji transportowych. Metropolia często organizuje konsultacje społeczne, zapraszając pasażerów do udziału, aby ich głos był słyszany i uwzględniany w projektowaniu rozwiązań. Uwzględnialiśmy opinie różnych grup społecznych, w tym osób z niepełnosprawnościami, seniorów i rodzin z dziećmi. Testujemy aplikacje i systemy w warunkach rzeczywistych z udziałem pasażerów. Ich feedback jest cenny i pozwala na dopracowanie narzędzi. Dzięki temu dialogowi wypracowaliśmy system, który łączy różne formy transportu – autobusy, tramwaje, trolejbusy, rower i kolej – w spójną całość z jednolitym systemem biletowym i informacyjnym.

Dużo mówi się o tym, że jednym z priorytetów GZM jest rozwój transportu szynowego. Na jakim etapie jest powstawanie kolei metropolitalnej? Czy rozważane jest rozwiązanie tramwajów zasilanych bateryjnie lub bateryjno-wodorowych, aby nie trzeba było budować kosztownej i problematycznej trakcji?

Projekt Kolei Metropolitalnej to jedno z naszych strategicznych przedsięwzięć. Jesteśmy na zaawansowanym etapie prac studialnych i projektowych. Analizujemy warianty tras, lokalizacje przystanków i integrację z istniejącą infrastrukturą kolejową. W ramach rządowego programu Kolej Plus, GZM pełni kluczową rolę partnera dla sześciu samorządów, finansując wkład własny w inwestycjach. Nasze zaangażowanie finansowe to ponad 350 mln zł, przy wartości inwestycji szacowanej na prawie 1,5 mld zł. GZM wcześniej sfinansowała opracowanie dokumentacji przedprojektowej, co przyczyniło się do wysokiej oceny i zakwalifikowania projektów do realizacji w ramach Programu Kolej Plus. Dzięki tym środkom planowana jest budowa i remont około 100 km torów oraz powstanie 14 nowych przystanków, co poprawi skomunikowanie gmin z Katowicami. To złożony proces, wymagający koordynacji z PKP PLK. Co do tramwajów, śledzimy rozwój technologii bateryjnych i wodorowych. Mogą być interesujące w specyficznych lokalizacjach, gdzie budowa trakcji jest utrudniona. Jednak na obecnym etapie kluczowa jest klasyczna infrastruktura tramwajowa, choć nie wykluczamy pilotażowych wdrożeń alternatyw.

Skomunikowanie których miast przy pomocy kolei jest dla GZM największym priorytetem?

W pierwszej kolejności koncentrujemy się na połączeniu kluczowych ośrodków miejskich w centralnej części GZM. Priorytetem jest stworzenie szybkich i regularnych połączeń między Katowicami, Gliwicami, Zabrzem, Bytomiem i Sosnowcem. Wszystkie wyżej wymienione miasta generują największy ruch, a kolej wpłynie na mobilność i atrakcyjność inwestycyjną regionu. To są najważniejsze punkty na sieci. Oczywiście staramy się również zbudować dobrą ofertę dla pozostałych miast GZM

Został rok od uruchomienia jednego z największych w Europie systemów rowerów miejskich. Jak można podsumować funkcjonowanie metroroweru? Czy mieszkańcy są chętni przesiadać się z samochodów na rowery?

Rok funkcjonowania metroroweru oceniamy bardzo pozytywnie. System spotkał się z dużym zainteresowaniem mieszkańców i stał się ważnym elementem naszej oferty mobilności. W 2024 roku użytkownicy wypożyczyli rowery dokładnie 1 006 989 razy. Statystyki pokazują imponującą liczbę wypożyczeń i ponad 145 tysięcy zarejestrowanych użytkowników. To dowodzi, że istnieje realne zapotrzebowanie na tego typu usługę. Obserwujemy, że Metrorower jest coraz częściej wykorzystywany nie tylko w celach rekreacyjnych, ale także jako alternatywny środek transportu do pracy, szkoły czy załatwiania codziennych spraw. Pierwszy milion wypożyczeń pokazuje, że użytkownicy Metroroweru chętnie z niego korzystają. Choć pełne przesiadanie się z samochodów na rowery to proces długotrwały i wymagający wielu czynników, to metrorower z pewnością przyczynia się do zmiany nawyków i promuje bardziej ekologiczne formy mobilności.

W jaki sposób mieszkańcy korzystają z metroroweru? Czy są to długie podróże, czy raczej pierwsza lub ostatnia mila podróży?

Analiza danych z systemu Metroroweru pokazuje, że mieszkańcy korzystają z niego w różnorodny sposób. Część użytkowników odbywa dłuższe, rekreacyjne wycieczki, odkrywając uroki naszych miast i gmin z perspektywy dwóch kółek. Jednak znacząca część przejazdów dotyczy krótszych dystansów, idealnych do pokonania tak zwanej "pierwszej i ostatniej mili" – czyli z domu na przystanek komunikacji zbiorowej lub z przystanku do miejsca docelowego. Średni czas jednego przejazdu w ubiegłym roku wyniósł 28 minut, a średnia długość przejechanego dystansu to 3,9 kilometra. To oraz fakt, że największą popularnością cieszą się stacje wypożyczania zlokalizowane przy dworcach kolejowych i centrach przesiadkowych pokazuje, że mieszkańcy GZM częściej używają Metroroweru do celów transportowych, a nie rekreacyjnych, zwłaszcza do pokonania tzw. pierwszej i ostatniej mili. To potwierdza, że Metrorower doskonale uzupełnia nasz system transportu publicznego, zwiększając jego dostępność i atrakcyjność.

Dla kierujących jednośladami jedną z najważniejszych kwestii jest odpowiednia infrastruktura – która uwzględnia komfort podróżowania i bezpieczeństwo. Czego w przyszłości mogą się spodziewać rowerzyści w kwestii rozwoju sieci dróg rowerowych?

Rozwój infrastruktury rowerowej – velostrad jest dla nas strategicznym priorytetem, równie ważnym jak rozbudowa transportu publicznego. GZM jest inicjatorem tego projektu, który powstaje we współpracy z naszymi gminami. Ma powstać osiem velostrad o łącznej długości około 120 km. Te szybkie drogi rowerowe będą w większości odseparowane od jezdni i ruchu samochodowego, zapewniając wysoki poziom komfortu i bezpieczeństwa. Realizacja pierwszych odcinków rozpoczęła się w 2023 roku, a kolejne planowane są na rok 2024 i następne. Chcemy, aby rowerzyści mogli komfortowo i bezpiecznie poruszać się po naszym regionie. Velostrady mają pełnić rolę głównego szkieletu transportu rowerowego w Metropolii. Ich zadaniem jest zapewnienie szybkich, bezpiecznych i bezkolizyjnych połączeń między miastami i ważnymi ośrodkami. Mają stanowić alternatywę dla podróży samochodem, umożliwiając dojazd do pracy, szkoły, uczelni czy centrów przesiadkowych. Jednocześnie, będą stanowić kręgosłup, do którego będą dołączać lokalne drogi rowerowe, tworząc kompleksową i przyjazną rowerzystom sieć. Budowa velostrad jest w całości finansowana z budżetu Metropolii oraz ze środków zewnętrznych, o które aktywnie zabiegamy.

Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia wyróżnia się wysokim udziałem lasów i terenów zieleni w całkowitej powierzchni miasta. Jak pogodzić potrzeby mieszkańców, rozwój urbanistyki, a zarazem transportu zbiorowego, przy jednoczesnym utrzymaniu wysokiego poziomu zieleni w mieście?

To jest jedno z kluczowych wyzwań, przed którymi stoimy. Z jednej strony musimy odpowiadać na potrzeby dynamicznie rozwijającej się Metropolii, budując nowoczesną infrastrukturę transportową i mieszkaniową. Z drugiej strony, niezwykle ważne jest dla nas zachowanie i ochrona terenów zielonych. Staramy się działać w sposób zrównoważony, uwzględniając te dwie perspektywy. Zgodnie z naszą "Strategią Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii na lata 2022-2027 z perspektywą do 2035 r.", pogodzenie tych pozornie sprzecznych celów jest możliwe dzięki zrównoważonemu podejściu. Strategia zakłada zrównoważony rozwój i planowanie przestrzenne, które od samego początku uwzględnia ochronę terenów zielonych. Oznacza to, że rozwój urbanistyki i transportu nie odbywa się kosztem zieleni, lecz w harmonii z nią. Kluczowym elementem jest integracja terenów zielonych z tkanką miejską. Zamiast traktować zieleń jako oddzielne enklawy, dąży się do tworzenia zielonych korytarzy, które łączą różne obszary miasta, umożliwiając swobodny przepływ fauny i flory oraz poprawiając jakość życia mieszkańców. Ważne jest również tworzenie parków miejskich oraz wykorzystanie zieleni w projektowaniu infrastruktury, na przykład poprzez zielone dachy i ściany. Rozwój transportu publicznego i alternatywnych form mobilności odgrywa tu kluczową rolę. Zmniejszenie zależności od transportu indywidualnego, który generuje zanieczyszczenia i hałas, jest niezbędne dla ochrony terenów zielonych. Strategia wspiera więc rozwiązania, które są przyjazne środowisku. Ponadto, dokument odnosi się do adaptacji miast do zmian klimatu. Zieleń miejska pełni ważną funkcję w retencji wody, redukcji efektu miejskiej wyspy ciepła oraz ochronie bioróżnorodności. Inwestycje w zieleń są więc inwestycjami w odporność miast na wyzwania przyszłości.

W marcu bieżącego roku w jednej z gmin GZM drony zostały wykorzystane do pomiaru zanieczyszczeń komunikacyjnych. W jaki sposób planujecie planuje wykorzystywać bezzałogowe statki powietrzne?

Wykorzystanie dronów do pomiaru zanieczyszczeń komunikacyjnych to innowacyjne podejście, które pozwala nam na uzyskanie precyzyjnych danych w czasie rzeczywistym. Jak pokazują trendy, drony rewolucjonizują rozwój inteligentnych miast, oferując wszechstronne zastosowania, a my planujemy to wykorzystać. Oprócz monitorowania jakości powietrza, gdzie drony precyzyjnie mierzą zanieczyszczenia, hałas i identyfikują nielegalne składowiska odpadów, bezzałogowe statki powietrzne mogą być wykorzystywane w różnych obszarach. W transporcie drony mogą wspomagać optymalizację ruchu, monitorowanie infrastruktury i dostarczanie przesyłek. Planujemy również wykorzystanie ich do inspekcji infrastruktury transportowej, monitorowania ruchu drogowego, a także do celów związanych z bezpieczeństwem publicznym, wspierając służby w patrolowaniu obszarów miejskich i pomaganiu w akcjach ratunkowych. Drony mogą być również cenne w planowaniu przestrzennym, generując mapy 3D, ułatwiając projektowanie i zarządzanie przestrzenią. Dlatego też, Metropolia aktywnie wspiera i promuje takie działania, rozumiejąc potencjał dronów w nowoczesnym zarządzaniu miastem. Przykładem tego wsparcia jest Dronowa Szkoła Prototypowania, która ma na celu edukację i rozwijanie umiejętności w zakresie projektowania i budowy dronów, a także publikacja specjalistycznych wydawnictw, które dzielą się wiedzą i najlepszymi praktykami. Ponadto, Metropolia aktywnie uczestniczy we współorganizacji Droniady, czyli zawodów dronów, które promują innowacje i zastosowania dronów w różnych dziedzinach. Pozytywnym zjawiskiem jest stałe poszerzanie obszarów wykorzystania dronów. Gminy i instytucje wychodzą poza standardowe pomiary zanieczyszczeń pochodzących z domów jednorodzinnych, dostrzegając potencjał tych urządzeń w bardziej kompleksowym monitoringu. To narzędzie o dużym potencjale, które może znacząco wspomóc nasze działania w zakresie zarządzania Metropolią

Rozmawiając o mobilności przyszłości nie sposób nie wspomnieć o pojazdach autonomicznych. Czy Metropolia ma w planie prace i rozwój tej technologii? Czy obszar GZM stanie się pierwszą w Polsce strefą testów pojazdów bez kierowców?

Technologie związane z pojazdami autonomicznymi są dla nas bardzo interesujące i z uwagą śledzimy ich rozwój. Dostrzegamy ich potencjał w kontekście przyszłości mobilności miejskiej. Na obecnym etapie koncentrujemy się na analizie możliwości wdrożenia takich rozwiązań w specyficznych warunkach naszej Metropolii. Warto zaznaczyć, że takie testy pojazdów autonomicznych miały już miejsce na terenie Metropolii. Na przykład, od 24 maja bieżącego roku, pojazd Blees BB-1 woził gości Parku Śląskiego na trzykilometrowym odcinku, co stanowiło pilotaż mający na celu zebranie danych i informacji o plusach i minusach takiego rozwiązania. Sprawdza się również w mieście Katowice i Gliwice. Nie wykluczamy w przyszłości pilotażowych projektów i testów pojazdów autonomicznych na wyznaczonych obszarach. Chcielibyśmy, aby GZM była regionem otwartym na innowacje i gotowym na wdrożenie nowoczesnych rozwiązań transportowych, które zwiększą komfort i bezpieczeństwo naszych mieszkańców.

Trendy związane z nową mobilnością często wskazują kierunek działań, którym jest między innymi tzw. MaaS – Mobility as a Service. Jedna aplikacja, jednolity system płatności i szereg narzędzi do zaplanowania trasy przy użyciu różnych środków transportu: komunikacja zbiorowa, mikromobilność, współdzielenie pojazdów. Czy są szanse wprowadzenie takiego rozwiązania?

Koncepcja Mobility as a Service jest dla nas bardzo bliska i stanowi naturalny kierunek rozwoju naszego zintegrowanego systemu transportowego. Już teraz oferujemy mieszkańcom szereg narzędzi ułatwiających planowanie podróży i zakup biletów. Przykładem może być aplikacja mobilna Transport GZM, która umożliwia wyszukiwanie połączeń, sprawdzanie rozkładów jazdy w czasie rzeczywistym oraz kupowanie biletów jednorazowych i okresowych. Istotnym elementem naszej oferty jest również integracja z systemem Metroroweru, co pozwala użytkownikom na łatwe łączenie podróży komunikacją zbiorową z dojazdami rowerem miejskim, szczególnie w ramach tzw. "pierwszej i ostatniej mili". Ponadto, GZM udostępnia dane dotyczące lokalizacji przystanków i rozkładów jazdy, co umożliwia integrację z zewnętrznymi aplikacjami i systemami. Dobrym przykładem jest integracja z Mapami Google, gdzie użytkownicy mogą na bieżąco śledzić położenie autobusów, tramwajów i trolejbusów, a także sprawdzić czas ich przyjazdu na przystanek.

We wrześniu odbędzie się Kongres Nowej Mobilności, który współorganizujecie z PSNM. Jakie cele przyświecają Państwu w tej inicjatywie oraz z jakim przekazem chcą Państwo wyjść do uczestników?

Współorganizacja Kongresu Nowej Mobilności z PSNM to dla nas ważna inicjatywa. Naszym głównym celem jest stworzenie platformy do wymiany wiedzy i doświadczeń między ekspertami, przedstawicielami samorządów, biznesu i organizacji pozarządowych w zakresie nowoczesnych rozwiązań transportowych. Chcemy dyskutować o przyszłości mobilności, o wyzwaniach i szansach związanych z transformacją sektora transportu. Naszym przekazem do uczestników jest to, że budowanie zrównoważonego i efektywnego systemu mobilności wymaga współpracy, innowacyjnego myślenia i otwarcia na nowe technologie. Chcemy inspirować do podejmowania odważnych działań, które przyczynią się do poprawy jakości życia mieszkańców naszych miast i regionów.