W tych sytuacjach można stracić spadek. Kiedy spadkobierca zostaje uznany za niegodnego?

Spadkodawca może powołać do dziedziczenia, spisując testament. Jeśli jednak nie został on sporządzony, jest nieważny czy też wszyscy określeni w nim spadkobiercy nie chcą lub nie mogą nimi być, całość spadku dziedziczona jest ustawowo. Dziedziczenie ustawowe części spadku następuje natomiast, gdy spadkodawca nikogo do niej nie powołał lub gdy którakolwiek z kilku osób powołanych do całości spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą. Ponadto nie dziedziczą osoby, które nie dożyły otwarcia spadku lub w tym czasie nie istnieją – jednak jeśli w chwili otwarcia spadku dziecko jest już poczęte, może być spadkobiercą. Z dziedziczenia zostają także wyłączone osoby tego niegodne. Co to właściwie znaczy?

Niegodność dziedziczenia. Kiedy ma miejsce i kto może zostać wykluczony? 

– Uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia wywołuje takie skutki, jakby nie dożył otwarcia spadku, czyli nie jest uwzględniany w kręgu spadkobierców ustawowych – wyjaśnia nam adw. Marcin Kosiorkiewicz Sekretarz ORA w Krakowie. – Jest to instytucja inna niż wydziedziczenie, które oznacza pozbawienie prawa do zachowku jeszcze przez spadkodawcę. Ma to miejsce w sytuacji, gdy spadkobierca ustawowy jednak nie dziedziczy, najczęściej z powodu powołania do spadku testamentem innej osoby, a ponadto spadkodawca postanawia, że tak wyłączonemu z dziedziczenia spadkobiercy nie będzie też przysługiwał zachowek. Jedną z przyczyn wydziedziczenia jest popełnienie umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Wynika z powyższego, że przesłanki wydziedziczenia i uznania za niegodnego dziedziczenia krzyżują się ze sobą.

Art. 928 Kodeksu cywilnego określa katalog przesłanek niegodności dziedziczenia. Zgodnie z ustawą spadkobierca może zostać uznany za niegodnego, gdy:

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Czy wdowcom należy się więcej? Zasady dziedziczenia przez małżonków

W pewnych okolicznościach małżonek spadkodawcy ma większy udział w spadku niż pozostali spadkobie...

Biorąc pod uwagę powyższe, które sytuacje w praktyce najczęściej prowadzą do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia? I czy rzeczywiście są to tylko te najcięższe przypadki, jak przestępstwa wobec spadkodawcy, czy także konflikty rodzinne bywają podstawą takiego wniosku?

W ocenie Marcina Kosiorkiewicza najczęstszymi są przestępstwa wobec spadkodawcy oraz ukrywanie, niszczenie, przerabianie testamentu (z czym zresztą często wiąże się jakiś konflikt w rodzinie).

– Jednak muszę wskazać, że jest to subiektywne, nie mam danych statystycznych – zaznacza ekspert – Konflikty rodzinne bywają podstawami pytań o możliwość uznania niegodnym dziedziczenia, lecz same w sobie nie muszą prowadzić do takiego finału. Musiałyby wyczerpywać znamiona przestępstwa (należałoby wykazać np. znęcanie się nad spadkodawcą, jego pobicie) albo wypełniać inne przesłanki z art. 928 Kodeksu cywilnego (takie jak podstępne nakłanianie do modyfikacji testamentu, ukrycie testamentu, uporczywa niealimentacja). Proszę też zauważyć, że ocena zachowania spadkobiercy może być zależna od wielu okoliczności. Znane mi są przypadki, że sytuacje, które byłyby oceniane w przeciętnej rodzinie jako skrajnie naganne (obelżywe zwracanie się do bliskich, skrajny egoizm, nieprzestrzeganie podstawowych zasad współżycia), sąd trafnie oceniał jako o tyle „akceptowalne”, że w danej rodzinie i grupie społecznej stanowiły normę. Trudno było więc uznawać te zachowania za działania szkodliwe dla danej osoby, skoro ta je na co dzień nie tylko akceptowała, ale z resztą rodziny kultywowała i zachowania te miały charakter wzajemny.

Kto decyduje o niegodności?

Każdy, kto ma w tym interes, może zażądać uznania spadkobiercy za niegodnego. O tym jednak, czy tak się stanie, decyduje sąd.

Z żądaniem można wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie niegodności – nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.

Czytaj więcej

Spadki i darowizny

Czy spadek po rodzicach zawsze dzieli się po równo? Jak dziedziczy rodzeństwo?

Śmierć jednego z rodziców lub obu wiąże się z koniecznością podziału majątku, który po sobie zost...

Procedura uznania spadkobiercy za niegodnego

Ważne jest również to, jak wygląda procedura uznania spadkobiercy za niegodnego – czy to postępowanie jest długie i kosztowne oraz czy adwokat może w jakikolwiek sposób pomóc w takim procesie?

– Adwokat może pomóc już na etapie wnoszenia sprawy do sądu. Wszak już sam pozew winien umiejętnie wskazywać środki dowodowe, a te dobrze, aby ocenił fachowiec – wyjaśnia Marcin Kosiorkiewicz – Przede wszystkim powszechne mniemanie stron jest takie, że niegodność dziedziczenia można podnosić w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Tak nie jest. Niegodność dziedziczenia wykazuje się w postępowaniu zainicjowanym pozwem. Ten należy wnieść w terminie roku od uzyskania wiedzy o przyczynie niegodności, lecz nie później niż trzy lata od śmierci spadkodawcy. Konieczne jest też określenie wartości przedmiotu sporu (w praktyce wartości udziału spadkowego przypadającego osobie uznawanej za niegodną dziedziczenia), a ta z kolei determinuje, czy właściwy będzie sąd rejonowy, czy okręgowy. Te ostatnie są obecnie przeciążone, głównie przez sprawy kredytów frankowych. Postępowanie może więc być długie. Czy kosztowne? W sądzie należałoby się liczyć z opłatą od pozwu (5 proc.), być może kosztami opinii biegłych, gdyby były wskazane w danej sprawie. Odnośnie do honorariów pełnomocników nie można podać ich wysokości. Zapewne byłby to wydatek nie mniejszy niż kilka – kilkanaście tysięcy złotych, lecz równocześnie w przypadku dziedziczenia na szali mamy duże wartości.

Dowody w uznaniu spadkobiercy za niegodnego

W kontekście spraw o uznanie spadkobiercy za niegodnego istotne jest także, jakie dowody są najczęściej akceptowane przez sądy.

Jak wskazuje Marcin Kosiorkiewicz, nie ma takich danych statystycznych. Z praktyki można wskazać, że najczęściej wnioskowane są zeznania świadków. Jeżeli pod pojęciem „akceptowania” miałoby się kryć uznanie za przekonywające, decydujące – to niewątpliwie takimi będą wyroki skazujące.

Czytaj więcej

Prawo

Zakup domu bez PCC. Chociaż mamy już pół mieszkania po dziadku

Kupujący dom na rynku wtórnym nie zapłaci 2 proc. podatku. Pod warunkiem, że nie ma jeszcze własn...